Νείλος

I

(αραβ. Nahr an-Nil· el Bahr που σημαίνει θάλασσα και κατ’ επέκταση μεγάλος ποταμός). Ποταμός (6.671 χλμ.) της ανατολικής Αφρικής. Είναι ο μεγαλύτερος ποταμός του κόσμου σε μήκος και ένας από τους πρώτους σε έκταση λεκάνης (2.867.000 τ. χλμ.). Ο Καγκέρα σχηματίζεται από τη συμβολή διάφορων ποταμών, από τους οποίους μεγαλύτερος είναι ο Λουβιρόνζα· πηγάζει από το υψίπεδο του Μπουρούντι, λίγο βορειανατολικότερα της λίμνης Ταγκανίκας, και φέρνει τα νερά του στη λίμνη Βικτόρια, ρέοντας σε αυτήν από τη δυτική όχθη. Ρέει ύστερα από το βόρειο τμήμα της λίμνης με την ονομασία Ν. Βικτόριας (Victoria Nile), κοντά στην πόλη Τζίντζα, μέσω μιας σειράς μικρών καταρρακτών, των Ρίπον (Ripon Falls), που δεν είναι πια ορατοί ύστερα από την κατασκευή (για αρδευτικούς και υδροηλεκτρικούς σκοπούς), λίγο χαμηλότερα, του φράγματος των καταρρακτών Όουεν (Owen Falls). Από τα 1.134 μ. της λίμνης Βικτόριας, αφού διευθυνθεί προς ΒΔ η μεγάλη μάζα του νερού, που φτάνει λίγο πάνω από 1.000 μ., γεμίζει διαδοχικά μικρά βαθύπεδα σχηματίζοντας μια τεράστια και διακλαδισμένη ελώδη λεκάνη, γνωστή με την ονομασία λίμνη Κιόγκα. Λίγο πιο πέρα, σχηματίζει έναν ευρύτατο αγκώνα και αφού επιταχυνθεί από τους καταρράκτες Μέρτσισον χαμηλώνει στα 620 μ. αγγίζοντας το βόρειο άκρο της λίμνης Αλβέρτου, η οποία - τροφοδοτούμενη από τη λίμνη Εδουάρδου - τον πλουτίζει σημαντικά με τα νερά που κατέρχονται από το Ρουβενζόρι και με τα νερά των ορέων Βιρούνγκα. Ύστερα στρέφεται προς τα Β, με την ονομασία Ν. Αλβέρτου (Albert Nile) έως τα σύνορα με το Σουδάν, όπου παίρνει την ονομασία Μπαχρ Ελ - Τζέμπελ (ποταμός των βουνών), διαρρέει τη βορειοδυτική Ουγκάντα και εισέρχεται στο έδαφος του Σουδάν, το oποίο διασχίζει ολόκληρο από τα Ν προς τα Β. Κάτω από τον Σαμπλ, έναν δευτερεύοντα βραχίονα, χωρίζεται από δεξιά από τον κύριο ρου και διευθύνεται προς τα Β με την ονομασία Μπαχρ ελ - Ζεράφ (ποταμός των καμηλοπαρδάλεων) για να ξανασυναντηθεί με αυτόν ύστερα από ανεξάρτητη διαδρομή 380 χλμ. μέσω μιας πεδινής περιοχής, της οποίας τα όρια (όχι καλά καθορισμένα) καταλήγουν σε μια τεράστια ελώδη ζώνη, που άλλοτε ονομαζόταν λίμνη No. Ίσως, ο μεγάλος αυτός ποταμός θα σταματούσε σε αυτήν τη ζώνη μεταξύ 8°και 10° βόρειου πλάτους, αν δε δεχόταν από αριστερά τον Μπαχρ ελ - Γαζάλ (ή Ποταμό των γαζελών), μεγάλο συλλέκτη της εκτεταμένης περιοχής στα Β της υδροκριτικής γραμμής Νείλου - Κόγκου, που χαρακτηρίζεται από άφθονες βροχοπτώσεις, οι οποίες κατανέμονται σε όλη τη διάρκεια του χρόνου, και αν από τα δεξιά (λίγο πιο πέρα) δε δεχόταν μέσω του Σομπάτ, τη συμβολή των νερών του νοτιοδυτικού Αιθιοπικού Υψιπέδου. Λίγο πιο πέρα από τη Μαλακάλ, ξαναμπαίνοντας σε μια πιο κανονική κοίτη, ο ποταμός μετονομάζεται σε Μπαχρ ελ - Άμπιαντ (Λευκός Ν.) φτάνοντας έως το Χαρτούμ, που βρίσκεται σε υψόμετρο 370 μ., αφού διασχίσει το υψίπεδο της Σενάρ και αφού χάσει - στην άγονη περιοχή που διασχίζει - μια σημαντική μάζα των νερών του από απορροφήσεις και εξατμίσεις. Σε αντιστάθμισμα όμως, δέχεται στο Χαρτούμ από δεξιά τον μεγαλύτερο παραπόταμό του, τον Μπαχρ ελ - Άζρακ (Κυανούς N.), ο οποίος βγαίνοντας με ορμητικό ρου από τη λίμνη Τάνα με την ονομασία Αμπάι, του παρέχει τις μεγάλες υδάτινες μάζες του Αιθιοπικού Υψιπέδου, περιοχής που χαρακτηρίζεται από άφθονες και περιοδικές βροχοπτώσεις. Λίγο μετά την Ομντουρμάν, περνώντας από τη φλεγόμενη περιοχή της Νουβίας, που αποτελείται κατά μεγάλο μέρος από γρανιτικά και ψαμμιτικά πετρώματα, στενεύει τον ρου του σε εγκιβωτισμένες κοίτες προχωρώντας μεταξύ 16° και 20° βόρειου πλάτους μ’ έναν τεράστιο διπλό αγκώνα σε σχήμα S και δεχόμενος από αριστερά τον τελευταίο παραπόταμό του, τον Ατμπάρα, που έρχεται από το βόρειο Αιθιοπικό Υψίπεδο. Από εδώ, μέσω μιας σειράς από καταρράκτες, που είναι κατανεμημένοι σε μεγάλη απόσταση ο ένας από τον άλλο, κατέρχεται από τα 350 μ. στα 95 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας. Κοντά στην πόλη Ασουάν στην Αίγυπτο, ο ποταμός έχει φραχτεί από ένα κολοσσιαίο φράγμα που δημιούργησε μια τεράστια τεχνητή λεκάνη (Λίμνη Νάσερ), της οποίας η νότια άκρη εκτείνεται και στο σουδανικό έδαφος.

Σε όλο το μήκος του ρου του στο αιγυπτιακό έδαφος, ο Ν. έχει μέσο πλάτος περίπου 500 μ. στις περιόδους της πτώσης των νερών. Κατά μήκος των οχθών του υπάρχουν διάφορες πόλεις, οι ονομασίες των οποίων είναι συνδεδεμένες με την αρχαία και πρόσφατη ιστορία της χώρας: Αμπού Σιμπέλ, Λούξορ, Θήβαι, Κάρνακ, Ασιούτ, Μέμφις, Κάιρο. Λίγο πιο πάνω από την αιγυπτιακή πρωτεύουσα, σε απόσταση 260 χλμ. από τη θάλασσα, αρχίζει το τεράστιο δέλτα του ποταμού, μεγάλο τρίγωνο με πλευρά μεγαλύτερη από 200 χλμ., που αποτελεί μια χαμηλή (όχι πάνω από 9 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας) και ευφορότατη περιοχή, αρκετά πολυπληθή, η οποία στην αρχαιότητα διασχιζόταν από εφτά βραχίονες - στους οποίους υποδιατηρούνταν ο Ν. πριν φτάσει στη θάλασσα. Σήμερα οι βραχίονες έχουν περιοριστεί σε δύο, της Ροζέτας προς ΒΔ και της Δαμιέτης προς ΒΑ, εκτός από μια μεγάλη σειρά πλωτών διωρύγων. Στην ακτή υπάρχουν πολλές λιμνοθάλασσες και παράκτιες λίμνες.

Το εντυπωσιακότερο χαρακτηριστικό του κάτω ρου του Ν. είναι οι πλημμύρες του, κυρίως από τα νερά του Κυανού N., ο οποίος συγκεντρώνει τη μεγάλη μάζα των βροχών που πέφτουν στο Αιθιοπικό Υψίπεδο μεταξύ Μαΐου και Οκτωβρίου. Οι μάζες αυτές συγκεντρώνονται στον κύριο ποταμό αρχίζοντας από τον Ιούνιο με μέγιστα σημεία που, γύρω στα μέσα Οκτωβρίου, ανυψώνουν τη φυσιολογική στάθμη του ποταμού κατά 6-8 μ. και εξαντλούνται κατά τα τέλη Νοεμβρίου, παρασύροντας μαζί τους τεράστιες ποσότητες ευφορότατης λάσπης, η οποία αποτελούσε (από τα αρχαιότατα χρόνια) τη μοναδική δυνατότητα γεωργικής καλλιέργειας στα παρόχθια εδάφη. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες, η γονιμοποίηση των εδαφών, αντί να γίνεται με την κατάκλυσή τους από τα νερά γίνεται με αρδεύσεις που πραγματοποιήθηκαν με την κατασκευή φραγμάτων και τεχνητών διωρύγων. Από τα πολυάριθμα φράγματα κατά μήκος του κάτω ρου του Ν. σημαντικά είναι του Ασουάν, το φράγμα της Ζίφτας, που συμπληρώνει την απόδοση εκείνου που είχε ανεγερθεί στο πρώτο μισό του περασμένου αιώνα, λίγο πιο κάτω από το Κάιρο, και τα φράγματα Ασιούτ, Χαμάντι και Ίσνα.

Η αναγνώριση του εσωτερικού ρου του Ν. και η αναζήτηση των απομακρυσμένων πηγών υπήρξε, σε όλες τις εποχές, ένα από τα πιο συναρπαστικά γεωγραφικά προβλήματα. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι, που γνώριζαν τον Κυανούν Ν., δεν είχαν ανεβεί ποτέ το Λευκό Νείλο πάνω από τη συμβολή του με τον ποταμό των Γαζελών. Το 1822 ο πασάς της Αιγύπτου Μοχάμετ Άλι αποφάσισε τη συστηματική εξερεύνηση του Ν., στέλνοντας μια στρατιωτική αποστολή που έφτασε ως την τοποθεσία όπου αργότερα έμελλε να χτιστεί το Χαρτούμ· είκοσι χρόνια αργότερα, δυο άλλες αποστολές έφτασαν ως τη Γκοντοκόρο, σε γεωγραφικό πλάτος περίπου 5° προς τα Β του ισημερινού. Ο Άγγλος Τζ. X. Σπικ, ξεκινώντας το 1857 από τις ακτές του Ινδικού ωκεανού μαζί με τον Ρ. Μπάρτον, ανακάλυψε μια τεράστια λίμνη, την οποία ονόμασε Βικτόρια, προς τιμήν της βασίλισσας της Μεγάλης Βρετανίας, θεωρώντας την ως τη λεκάνη από την οποία πήγαζε ο Νείλος. Το 1862 ο ίδιος ο Σπικ, συνοδευόμενος από τον συμπατριώτη του Τζ. Γκραντ, ανακάλυψε τον μεγαλύτερο ποταμό που χύνεται στη λίμνη, τον Καγκέρα, αλλά η πλήρης αναγνώριση του ποταμού αυτού οφείλεται στον Γερμανό Μπάουμαν, ο οποίος, τριάντα χρόνια αργότερα, τον ανέπλευσε και βεβαιώθηκε ότι ο ποταμός αυτός ήταν η πιο απομακρυσμένη πηγή του Ν.

Γλυπτό ρωμαϊκής τέχνης, που εικονίζει τον ποταμό Νείλο με μορφή που θυμίζει τον θεό Δία.

Τμήμα ελληνιστικού ψηφιδωτού, το οποίο είναι εμπνευσμένο από την πανίδα και τη χλωρίδα του Νείλου.

Φωτογραφία του Νείλου από δορυφόρο (φωτ. NASA, earth.jsc.nasa.gov).

Αεροφωτογραφία του δέλτα του ποταμού Νείλου, στη πιο εύφορη και πυκνοκατοικημένη περιοχή της Αιγύπτου.

Οι καταρράκτες του Νείλου, Μέρτσισον, στην Ουγκάντα.

II

Όνομα αγίων της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας.

1. Ν. ο Πηλεύς. Καταγόταν από την Αίγυπτο και θανατώθηκε με φωτιά. Η μνήμη του τιμάται στις 17 Σεπτεμβρίου.

2. Ν. ο Ασκητής (5ος – 6ος αι.).Την εποχή του Θεοδοσίου του Μεγάλου ή του Μικρού, ήταν έπαρχος της Κωνσταντινούπολης. Ασκήτεψε στο όρος Σινά με τον γιο του Θεόδουλο, όπου έγραψε ασκητικά έργα. Η μνήμη του τιμάται στις 12 Νοεμβρίου.

3. Ν. ο μυροβλήτης (17ος αι.). Καταγόταν από τον Άγιο Πέτρο της Κυνουρίας και ασκήτευσε στο Άγιον Όρος της Μεγίστης Λαύρας. Η μνήμη του τιμάται στις 12 Νοεμβρίου.

III

Όνομα ιεραρχών της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας.

1.Επίσκοπος Μετρών και Αδύρων (17ος αι.). Καταγόταν από την Άνδρο και χειροτονήθηκε επίσκοπος το 1697. Αργότερα αποσύρθηκε στη μονή της Μεγίστης Λαύρας, όπου και πέθανε.

2. Ν. Καβάσιλος (14ος αι.). Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης. Διαδέχτηκε το 1360 τον Γρηγόριο Παλαμά και αποδέχτηκε τις απόψεις των Ησυχαστών. Διακρίθηκε με την πολεμική του κατά των Λατίνων. Έγραψε πολλά έργα με θεολογικό περιεχόμενο.

IV

(17ος αι.). Ζωγράφος και μικρογράφος. Στο έργο του υπερτερεί η επίδραση της ιταλικής τέχνης της εποχής του, παρά τις φαινομενικές ενδείξεις προσήλωσης στο παραδοσιακό βυζαντινό ύφος. Στη μονή Γωνιάς του νομού Χανίων της Κρήτης σώζεται ένας πίνακάς του με χρονολογία 1642 και θέμα του την ιστορία του Ιωσήφ.